(1950 woorden)
Doorgaans vermeld ik op dit blog wat er gaande is in of met betrekking tot Catalonië. Veel van wat er gebeurd is natuurlijk een afspiegeling van Spanje en hoe deze Staat functioneert. De vraag rijst daarom of, naast de Catalaanse repressie, ook andere aspecten zijn aan te wijzen over het tekort aan democratisch gehalte in Spanje. Ik noem er een paar, maar de lijst is verre van volledig. Desalniettemin moet worden opgemerkt dat wanneer een Staat zich tegen een hoe klein deel van haar bevolking maar ook, al was het maar één enkele persoon, ondemocratische gedraagd en het ‘strafrecht van de vijand’ toepast, zij reeds haar democratische status en die van een rechtstaat als geheel heeft verloren.
Justitie
- Generaal Francisco Franco stelde persoonlijk Juan Carlos I, en daarmee het koningshuis van Bourbon, aan als zijn opvolger. Hiermee verzekerde hij er zich van dat het regiem na zijn dood zou blijven voortbestaan, zij het in een andere vorm. Het koningshuis is daarmee zelf een ondemocratisch instituut, geschoeid op fascisme.
- De grondwet werd in 1978 in een referendum goedgekeurd. Zij kwam tot stand onder de dreiging van het leger met wapengekletter. Daarom moesten de politici accepteren dat in de grondwet een artikel opgenomen werd dat zegt dat de eenheid van Spanje boven alles staat en het leger daar verantwoordelijk voor is. Ook eisten de generaals en de ministers die onder Franco hadden gediend dat er een amnestiewet zou worden ingevoerd. Hierdoor konden de misdaden van de dictatuur niet worden veroordeeld. Maar dat heeft ook tot gevolg gehad dat er nooit een verzoeningsproces heeft kunnen plaatsvinden. Het referendum over de grondwet liep dermate chaotisch dat er 1 miljoen meer stembriefjes werden geteld dan dat er kiesgerechtigden waren. In wezen begon de ‘overgangsperiode naar democratie’ daarmee al op verkeerde leest.
- Nadat de tekst van de grondwet aangenomen was, is zij slechts tweemaal aangepast. In 2011 eiste de Duitse bondskanselier Angela Merkel van Spanje dat het maximale begrotingstekort in de grondwet moest worden opgenomen. Dit werd in een recordtijd tussen de PSOE en de PP bedongen. Dat was mogelijk omdat deze de benodigde 2/3 meerderheid in het Congres van Afgevaardigden bezaten. De grondwettelijk voorgeschreven procedure van herverkiezingen en het opnieuw in stemming brengen van de grondwetswijziging werd niet uitgevoerd.
- Het Tribunal d’Ordre Públic, opgericht onder Franco om politieke dissidenten te vervolgen, werd na de ‘democratische overgang’ omgedoopt tot Audiencia Nacional. Voor de rest bleef alles hetzelfde en met dezelfde rechters. Nu wordt het Audiencia Nacional gebruikt tegen terrorisme, georganiseerde misdaad en drugshandel. De bij uitstek ultrarechtse, Spaans nationalistische instelling van de rechters is echter niet veel veranderd en dat heeft zijn weerslag op haar rechtspraak.
- De Raad van Europa heeft tot driemaal toe geadviseerd om het systeem van de aanstelling van de leden van de Hoge Juridische Raad te veranderen. Deze worden door de politiek bepaald. Omdat de grootste politieke partijen PP en PSOE het niet eens kunnen worden over de benoemingen, is het mandaat van deze Raad en haar voorzitter reeds vier jaar geleden (sinds 11 december 2018) verlopen. Desondanks functioneert zij volledig en beslist zij over de aanstellingen van de rechters in Spanje. Ook de aanstelling van de magistraten van het Constitutioneel Hof wordt door de politiek bepaald. Daar kwamen de politieke partijen onlangs (uiteindelijk) wel tot een overeenkomst. Het Constitutioneel Hof is nu echter dermate gepolariseerd dat zij niet meer het wettelijk aantal magistraten heeft om een uitspraak te kunnen doen wanneer het gaat over de Catalaanse politici en burgerleiders die veroordeeld zijn. Teveel rechters hebben aantoonbaar hun afkeer tegen de Catalaanse afscheidingsbeweging betuigd. Daarom worden zij door de Catalaanse leiders en hun advocaten gewraakt. Het Constitutioneel Hof heeft daarom besloten dat de gewraakte rechters, ondanks dat zij partijdig zijn, toch stemrecht hebben in de vonnissen. Het is nu afwachten wat het Europese Hof van Justitie en het Hof van de Mensenrechten van Europa daarvan vinden.
- De soms lamentabele en politiek gekleurde gerechtelijke uitspraken. Een voorbeeld: Drie jongeren in Altsasu (Navarra) zitten gevangenisstraffen van 8 tot 9 jaar uit wegens terrorisme omdat zij een caféruzie hadden met twee agenten van de Guardia Civil die er buiten diensttijd (in burgerkleding) een biertje dronken.
- Naast erbarmelijke rechtzaken zijn er ook zaken die de Spaanse justitie in het geheel niet in behandeling wil nemen. Een goed voorbeeld is die van minister BiZa Rodolfo Martín Vila van de regering van Adolfo Suárez in 1976. Onder zijn bewind werden in 1976 vijf stakende arbeiders in Vittoria geëxecuteerd. Hij wordt nu door de Argentijnse justitie berecht wegens misdaden tegen de menselijkheid. Alle voormalige presidenten van Spanje van na het Franco regiem die nog in leven zijn (Felipe González, José María Aznar, José Luis Rodríguez Zapatero en Mariano Rajoy) nemen Martín Vila in bescherming.
Sociaal
- Het corps van hoge ambtenaren, zoals diplomaten, rechters en militairen, vormt samen met de top van de grootste politieke partijen een sterk feodaal systeem. De macht in Spanje is terug te leiden tot een 300-tal families, doorgaans van adellijke afkomst.
- De nog altijd vele symbolen en straatnamen van politici en generaals uit het Franco tijdperk, om te beginnen met de graftombe van Franco, de ‘Vallei van de Gevallenen’. President Sánchez vulde zijn verkiezingsbelofte in om Franco te herbegraven. Het grote aantal bezoekers aan de graftombe, de protestdemonstraties en gerechtelijke zaken om dit te voorkomen laten zien dat het Francoisme nog sterk leeft. In Madrid werden onlangs enkele straatnamen opnieuw naar de ‘helden’ uit het Franco tijdperk vernoemd.
- De onontgonnen massagraven van de burgeroorlog en tijdens het dictatorschap van Franco: Spanje heeft na Cambodja het meest aantal massagraven. De VN heeft bij herhaling er op aangedrongen om de slachtoffers te identificeren. Tot aan de dag van vandaag heeft iedere regering geweigerd dit te doen. Doorgaans nemen particuliere organisaties de kosten van DNA identificaties op zich zodat hoogbejaarden alsnog hun geliefden kunnen terugvinden.
- Groei en sociale acceptatie van de fascistische VOX partij en van fascistische symbolen, zoals de Hitlergroet en Spaanse vlag uit de Franco dictatuur.
- Discriminatie van de minderheidsnaties Galiciërs, Basken en Catalanen (de autonome regio ‘s Catalonië, Valencia en de Baleaarse eilanden) met betrekking tot investeringen in infrastructuur, taal en cultuur. De ene regio heeft daar meer last van dan de andere. Zo kunnen Navarra en Euskadi hun belastingen zelf innen waarna zij die aan de Spaanse staat overdragen nadat deze de investeringen in infrastuur heeft volbracht.
- Veel ETA veroordeelden zitten in gevangenissen verspreid over Spanje. Veroordeelden horen volgens internationale wetgeving echter hun straf uit te zitten in de regio van hun afkomst zodat hun families hen kunnen bezoeken.
- Staatsterrorisme en martelingen in de jaren ’80, waaronder het GAL schandaal met 27 buitengerechtelijke executies onder de PSOE regering van Gonzalez. In de aanloop naar de Olympische Spelen van 1992 in Barcelona werden Catalanen die voor onafhankelijkheid zijn uit voorzorg gevangen gezet. Enkelen van hen werden gemarteld. Maar ook vandaag de dag vinden regelmatig mishandelingen plaats op het politiebureau van de Policia Nacional aan de Via Laietana 43, Barcelona.
Politiek
- Gesloten kieslijsten zorgen er voor dat de politieke partijen de kandidaten en de volgorde daarvan bepalen. Hierdoor hoeven de parlementsleden geen directe verantwoording aan hun kiezers af te leggen. Het uitoefenen van democratie blijft daardoor slechts beperkt tot het eens in de 4 jaar stemmen op een politieke partij.
- Onder andere dankzij de Kieswet die gesloten lijsten voorschrijft, hebben de twee grote partijen Partido Popular (heropgerichte franco partij Alianza Popular) en de socialistische PSOE de afgelopen 40 jaar de dienst uitgemaakt.
- Twijfelachtige curriculum vitae van politici. De huidige minister van Binnenlandse Zaken, Grande Marlaska is van beroep rechter bij het Audiencia Nacional. Spanje werd in 2016 acht maal door het Europese Hof van de mensenrechten veroordeeld wegens martelingen of het gedogen daarvan. Vijf van deze veroordelingen zijn aan de huidige minister van BiZa toe te schrijven.
- Sociale partners zoals werkgevers-en werknemersorganisaties hebben zeer nauwe banden met de politiek. De grootste vakbonden worden door de Spaanse overheid gesubsidieerd. Zij zullen dus niet snel oproepen om tegen de regering te gaan protesteren of staken.
- De sterke binding tussen politiek, (IBEX35 beursgenoteerde) bedrijfsleven, het bankwezen en de pers. Het overgrote deel van deze bedrijven hebben hun bestaan aan het Franco regiem te danken. Men spreekt hier wel van ‘draaideuren politiek’ waar ministers en presidenten bestuursposten krijgen bij het bedrijfsleven. Gonzalez (PSOE) zit in het bestuur van Gas Natural-Fenosa en Aznar (PP) in die van Endesa (nadat hij deze als president van Spanje geprivatiseerd had). Dat de energieprijzen in Spanje het hardste stijgen binnen Europa is mede aan deze voormalige politici te danken. De Bankia bank (voorheen Caja Madrid en onder leiding van voormalig PP minister Rodrigo Rato), werd met 8 miljard Euro ‘s belastinggeld van de ondergang gered. Nu maakt zij weer winst en keert divident aan de aandeelhouders uit, maar heeft de hulpinjectie nooit terug gestort. Saillant detail: de deal werd indertijd met minister van financiën, Luís de Guindos, gesloten. Voor zijn post als minister was hij medewerker bij Lehman Brothers, welke de financiële crisis veroorzaakte. Hij is nu vicepresident van de Europese Centrale bank.
- Corruptie door politici. De twee ongebruikte vliegvelden en de miljardenverslindende en onrendabele Hogesnelheidstreinen die van Madrid naar de hoofdsteden van de provincies lopen, zijn misschien wel de duidelijkste kenmerken van centralisatie en corruptie. Daarnaast kent Valencia spooksteden die bedoeld waren voor verhuur en verkoop aan toeristen en een failliete opslagput voor gas (Castor zaak) welke, zoals verschillende geologische instituten hadden voorspeld, aardbevingen veroorzaakte en daarom afgesloten moest worden. Het contract tussen de Spaanse overheid (ministerie van industrie) en het bedrijf bevatte een clausule dat wanneer de opslag niet mogelijk zou blijken, de overheid de kosten op zich zou nemen. Deze clausule kostte de samenleving EU 1,3 miljard. De betreffende directeuren werden onlangs vrijgesproken omdat zij ‘onmogelijk konden weten’ dat er aardtrillingen door de gasopslag zouden ontstaan.
- Corruptie door het koningshuis. Het Spaanse koningshuis is niet slechts symbolisch, zoals doorgaans het geval is in moderne parlementaire monarchieën, maar de koning is het Staatshoofd met de voornaamste functies in defensie, justitie en politiek. Joan Carlos I is uitgeweken naar de Arabische Emiraten om de Spaanse, Zwitserse en Engelse justitie te ontlopen wegens onderzoeken naar geldwitwaspraktijken. De pers, justitie en politiek willen weliswaar doen geloven dat het een afgezonderd geval is waar alleen Juan Carlos persoonlijke verantwoordelijk voor is, maar hij is wel onlosmakelijk verbonden aan het koningshuis en zij hebben hun rijkdom (geschat op $2,3 miljard) te danken aan hun positie.
- Mondsnoerwet. Deze door de PP ingevoerde ‘burger veiligheidswet’ bepaald onder andere dat een politie agent door de rechter op zijn woord wordt vertrouwd. Dit heeft tot verschillende vonnissen geleid waar protesterenden tot gevangenisstraffen veroordeeld zijn wegens het verwonden van een agent zonder dat daar bewijs voor werd geleverd. Een zo ‘n zaak is het Congreslid Alberto Rodríguez (vertegenwoordiger Podemos partij voor de Canarische eilanden). Hij werd door het Hooggerechtshof tot 40 dagen gevangenisstraf veroordeeld, maar kon deze afkopen met een geldboete omdat de straf minder dan twee jaar bedraagt. Omdat hij niet hoeft te zitten, zou hij zijn werk als volksvertegenwoordiger dus kunnen voortzetten. Ware het niet dat rechter Marchena de voorzitter van het Congres, Meritxell Batet, met een buitengewoon agressieve brief onder druk zet om Rodríguez zijn zetel te ontnemen. De voorzitster weet dat Rodríguez in zijn recht staat, maar is bang voor de gerechtelijke macht en gehoorzaamt de rechter. Hierdoor hebben 64.000 kiezers hun vertegenwoordiging in het Congres verloren. Rodríguez gaat nu in beroep bij het Constitutioneel Hof omdat hij in zijn fundamentele recht wordt geschonden. Deze affaire laat tevens zien dat de politisering van de justitiële macht om de Catalaanse afscheidingsbeweging te beteugelen nu als een boemerang tegen de eigen Spaanse politici terugkeert.
- Had ik al gezegd dat de grote deals tussen politici en bedrijfsleven in de loge van voetbalclub Real Madrid onder toezicht van de almachtige zakenman Florentino Pérez worden gemaakt?