(1300 woorden)
Onlangs verklaarde de Spaanse president Pedro Sánchez dat de rust in Catalonië is teruggekeerd. Door de veroordeelde Catalaanse politici en sociale leiders gratie te verlenen vind hij dat hij voldoende heeft gedaan voor de oplossing van het politieke conflict. (Dit deed hij echter niet uit eigen wil, maar werd daartoe gedwongen naar aanleiding van het vernietigend rapport van de Raad van Europa over de politieke gevangenen.) Daarom zijn onderhandelingen met de Catalaanse regering over het conflict niet meer nodig, aldus Sánchez. De afgelopen twee jaar zijn beide regeringen slechts twee maal bijeengekomen om over het conflict te praten. Sánchez heeft echter nooit willen spreken over amnestie voor de Catalaanse leiders en over zelfbeschikking van Catalonië.
Parlementaire steun
Zijn uitspraak wordt gevoed door de instelling van de Catalaanse regering die op verschillende manieren als autonome regio tegemoet wil komen aan de Spaanse regering. Zo kreeg Sánchez tot kortgeleden de steun van de Catalaanse regeringspartij ERC in het Congres van Afgevaardigden.
Olympische spelen
Een ander voorbeeld van deze tegemoetkoming is dat de Catalaanse regering samen met de regio Aragon de Olympische winterspelen van 2030 wil houden. Let wel, Olympische spelen dragen altijd het embleem van het land waar deze gevierd worden, in dit geval Spanje. Dit plan verloopt echter nogal stroef daar de president van Aragon, Javier Lambán, een fel tegenstander van Catalonië is en tegen de reeds gemaakte afspraken in meer olympische sportactiviteiten naar zijn regio wil halen. De formele onderhandelingen en het consult dat in de betrokken delen van Catalonië gehouden zou worden zijn daarom opgeschort.
Spaanse taal in het onderwijs
Daarnaast speelt de zaak waarin de rechtbank de Catalaanse regering dwingt om binnen twee weken een wet te maken die verplicht dat 25% van de lessen in het onderwijs in de Spaanse taal worden gehouden. Omdat binnen het Catalaanse Parlement de CUP partij daar niet in mee wil gaan, hebben de regeringspartijen ERC en JxCat een overeenkomst gesloten met de linkse Podem en de socialistische PSC partij. Deze laatste is de Catalaanse afdeling van de regeringspartij PSOE van Sánchez, oftewel de politieke tegenstander in het conflict. In Madrid is Podem de coalitiegenoot van PSOE. Daarnaast is de PSOE medeverantwoordelijk voor de onderdrukking en vervolging van de Catalanen die het referendum organiseerden. Zonder de steun van de PSOE had de Partido Popular (PP) regering van Rajoy nooit de Catalaanse regering van Puigdemont kunnen ontslaan en de Catalaanse autonomie kunnen opschorten als reactie op het referendum in 2017.
Tijdens het 40-jarige Franco regiem was het Spaans in het onderwijs verplicht en het Catalaans publiekelijk verboden. Het thema ligt dus bijzonder gevoelig. Na de Franco periode werd het Catalaans als leervak op de scholen ingesteld en in 1983 werd (met twee stemmen tegen *) de wet van taalonderdompeling aangenomen waarmeee het Catalaans als voertaal in het onderwijs werd ingesteld. Het is voor het eerst na het Franco regiem dat de Catalaanse overheid nu een wet aanneemt waarin het Spaans als verplichte voertaal in het onderwijs wordt gesteld. Hoe 25% van de lessen in het Spaans zullen worden gerealiseerd is vooralsnog een raadsel. Het ultimatum van de rechtbank is reeds verlopen en terwijl het Catalaanse ministerie van onderwijs instructies naar de scholen verstuurde, schreef zij diezelfde dag een brief naar de rechtbank dat het onmogelijk is om aan de gestelde eis te voldoen. Met het afhaken van de CUP en de deal met de Spaanse regeringspartijen is de parlementaire meerderheid van 52% aan stemmen en de 72 zetels voor de Catalaanse onafhankelijkheid verdwenen.
Oplopende spanning tussen regeringen
Maar als gevolg van het spionageschandaal Catalangate groeit er ook onvrede bij de Catalaanse regering. Het blijkt dat het overgrote merendeel van de spionagegevallen met de Pegasus software is begonnen nadat de socialistische regering van Sánchez aan de macht kwam. Terwijl Sánchez de politieke steun van ERC kreeg, besloot hij enkele leden van die partij (waaronder de Catalaanse president Aragonès) te bespioneren. Aragonès vroeg bij herhaling aan Sánchez om een onderhoud over de spionagezaak, onder andere tijdens het bezoek van EC voorzitster Von der de Leyen in Barcelona. Pas na meer dan een maand nadat het schandaal bekend werd uitte Sánchez in het Congres zijn opinie dat ‘mensen die de nationale zekerheid, de stabiliteit en de welvaart willen aanvallen’ in de gaten moeten worden gehouden. ERC heeft ondertussen haar steun aan Sánchez opgezegd.
Op straat anders
De onafhankelijkheidsbeweging is vanaf het begin een grassroot beweging geweest. De ergenis onder de bevolking die het Parlement een politiek mandaat gaf om de Catalaanse onafhankelijkheid te realiseren is zeer groot en stijgt met de dag. Dit weerspiegelt zich in het feit dat het Assemblea Nacional Catalana (ANC, de burgerbeweging die de onafhankelijkheidsbeweging gestalte geeft) in haar programma heeft opgenomen dat zij zelf een onafhankelijke kieslijst zal oprichten.
Veroordeelden die gratie kregen mogelijk terug naar gevangenis
Door een verandering in de samenstelling van de rechtbank van het Spaanse Hooggerechtshof is deze van mening veranderd met betrekking tot het verleende pardon aan de Catalaanse veroordeelden. Tot nu toe accepteerde zij geen enkel beroep van de ultrarechtse politieke partijen PP, Ciutadans en Vox tegen het pardon dat door de Spaanse regering van Sánchez werd verleend. Volgens de wetgeving over het pardon voor gevangenen, daterend uit 1870 en bedoeld om de regering een gereedschap te geven om sociale spanningen te verlagen, kan het pardon niet worden teruggedraaid. Het Hooggerechtshof kan slechts controleren of de aanvraag ervoor correct en zonder vormfouten is verlopen. Na een uitspraak in 2014 tegen een verleende gratie dat deze willekeurig was, heeft de rechtbank zich meer ruimte toegeëigend om deze teniet te doen. Het Hooggerechtshof verandert dus na honderdvijftig jaar jurisprudentie haar criterium. Afgezien van de juridische onzekerheid die hierdoor wordt gecreëerd, ontstaat er een reële mogelijkheid dat de Catalaanse leiders die veroordeeld zijn alsnog naar de gevangenis worden teruggestuurd. Dit zal zeker niet ten goede komen aan de sociale rust in Catalonië.
Financieringstekort
De ergenis werd de afgelopen dagen nog eens vergroot toen bleek dat het financieringstekort een nieuw record had gebroken. Het blijkt dat in 2021 in Catalonië slechts 35% van de overheidsbegroting (739,9 miljoen Euro’s) voor infrastructuren werd gerealiseerd terwijl in Madrid dit percentage 184% (2086 miljoen Euro’s) bedraagt. Oftewel één derde van het bedrag dat in Madrid werd besteed terwijl beide autonome gebieden rond 19% van het bruto nationaal inkomen opleveren. De investeringen in Catalonië zijn 23% lager dan het jaar daarvoor terwijl deze in Madrid met 70% zijn gestegen. Als excuus draagt de minister van transport, Raquel Sánchez, de COVID-19 pandemie en de oorlog in Oekraïne aan. Alsof in Madrid geen COVID heeft geheerst en de oorlog in Oekraïne niet pas in 2022 begon. Zij vindt dat er niet teveel over dit thema moet worden gediscussieerd omdat dit het toenaderingsproces tussen Catalonië en Spanje zou verstoren.
Springlevend
Nee, het Catalaanse onafhankelijkheidsproces is bij lange na niet dood. De klachten van de Catalaanse burgerij op de sociale media, de regionale kranten en op straat tegen de handelingen van Spanje, maar ook tegen de eigen politici, zijn duidelijk te horen. Zij voelen zich door hun afgevaardigden in het Parlement bedrogen. De voormalig president Quim Torrea zei tijdens zijn bewind reeds dat de Generalitat (de autonome regering van Catalonië) een obstakel is voor het verkrijgen van de onafhankelijkheid. De burgers zien steeds meer in dat de Catalaanse regering hun tegenstander is geworden en dat zij zelf het initiatief moeten nemen. Net zoals in 2008 dat begon met het populaire consult in de plaats Arenys de Munt en dat zich als een olievlek over het land uitspreidde. Intussen hebben de Catalanen veel geleerd, met name van hun eigen fouten en tekortkomingen. Per slot van rekening is het een proces. En dat heeft nu eenmaal zijn ups en downs. De pas gekozen voorzitster van het ANC heeft zich als doel gesteld dat de Catalaanse onafhankelijkheid uiterlijk in 2025 moet zijn gerealiseerd, maar indien mogelijk eerder. De uitspraken van het Europese Hof van Justitie en van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens welke tegen die tijd waarschijnlijk bekend zullen zijn, zullen daar zeker aan bijdragen.
Wie echter het meest overtuigd is dat Catalonië zich nog steeds wil afscheiden, is de Spaanse Staat zelf. Alhoewel Spanje dat nooit zal toegeven, ziet zij de Catalanen daar misschien zelfs meer toe in staat dan zijzelf doen. Dit valt af te leiden uit de Catalangate affaire, het financieringstekort, de onderdrukking van de Catalaanse taal en de onophoudelijk gerechtelijke vervolgingen van de Catalaanse leiders en burgers.
* De nieuwe leider van de PP, Alberto Núñez Feijóo welke als gematigd wordt beschouwd, bestempelde deze dagen de taalonderdompeling in het Catalaanse onderwijs als ‘apartheid’.